 |
| Eneko del Castillo, Donostiako Parte Zaharrean |
Eneko del Castillok (Zangoza, 1973) ‘Atlas histórico de
Navarra’ plazaratu du. Batez ere mapak dakartza argitalpen honek, baina baita
hainbat azalpen labur ere. Nafarroako historia aztertzen duen Xavier Mina
elkartearen sortzaileetako bat da Del Castillo, eta Nabarlur izeneko blogaren
aita.
–Zuk mapak egiten dituzu...
Oso mapazalea naiz, oso gustuko ditut antzinako mapak, batez
ere hamaseigarren eta hamazazpigarren mendeetakoak. Liburu hau baino lehen,
pentsatu nuen horrelakoak biltzea, eta hamalaugarren mendera arte oso mapa
gutxi daudenez, erabaki nuen neuk berriak egitea.
–‘Nafarroa’
kontzeptua noiz agertzen da? Lehen idatzizko aipamena noizkoa da?
Zortzigarren edo
bederatzigarren mendean, Karlomagnoren garaitsuan, ordurako hitz egiten da
nafarrei buruz. Esaten zuten nafarrak Ebroren iturburuan ere bizi zirela,
haraino iristen zirela, baina beno, batez ere Pirinioen hegoaldean; Pirinioen
iparraldean gaskoiak bizi zirela esaten zuten.
–Ebroren
iturburua Reinosan dago, Kantabrian.
Bai, eta hori
hitzez hitz ulertu behar dugu, nafarrak haraino iristen zirela. Hamabigarren mendean
oso ezaguna da Aymeric Picaudek –Códice Calixtino delakoaren egileak– idatzi
zuena Gipuzkoako eta Bizkaiko nafarrei buruz.
–Beraz, horrela
deitu zien horko biztanleei: «nafarrak».
Bai. Garai hartan
erresumari, hala ere, Iruñeko Erresuma deitzen zioten, hiriburuaren izena
hartuta. Baina behin 1162 urteaz geroztik erresumari Nafarroa deitzen zaio,
erregeak, Antso Jakitunak, hala erabakita.
–Liburuaren azalean oso Nafarroa zabala agertzen da, Ebro
eta Garona ibaien arteko lurralde guztia. Hori izan zen Nafarroak toki gehien hartu zuen garaia, ezta?
Liburu honek
azken 2.200 urteak hartzen ditu. Esaten duzun mapa hori erromatarren garaikoa
da. Bosgarren mendean, bai baskoiei bai aldameneko herriei, denei baskoi esaten
zaie. Frankoek hala deitzen zieten Garona ibaiaz bestaldeko biztanle guztiei.
Jadanik ez zaie akitaniar deitzen; akitaniar, berriz, Garona eta Loira ibaien
artekoei deituko zaie bosgarren mendetik aurrera.
–Nafarroako
Erresumak lur asko galdu ditu historian zehar.
Bai, eta saiatu
izan zen lur horiek berreskuratzen, baina handik harago jo gabe.
–Lurraldetasunari
dagokionez, zein dira historiako berri pozgarriak?
Adibidez,
Shakespearek 1592an idatzi zuena, Nafarroak harrituko zuela mundua. Polita da.
Beste bat, ezaguna, Rikardo Lehoi-Bihotzak –Ingalaterrako erregeak– esan zuena,
Nafarroako kostaldea Hondarribitik Castro Urdialeseraino hedatzen zela.
–Hondarribia Nafarroako parte izana da, ezta?
Bai, beste herri batzuk baino gehiago. Adibidez, 1805etik
1814ra bitartean Nafarroara itzuli zen, Irunekin batera. 1805eko irailaren 6an,
Nafarroako Erresumako Diputazioak eskutitza bidali zion Espainiako erregeari,
Irun eta Hondarribia beretzat eskatuz, esanez Nafarroarentzat berebiziko
garrantzia zuela itsasora irteera edukitzeak. Handik gutxira, irailaren 26an,
erregeak baiezko erantzuna eman zuen. Gipuzkoako Diputazioak protesta egin zuen
Carlos IV.aren aurrean behin eta berriz, baina erregeak bereari eutsi zion.
Gero, 1814an, gauzak erabat aldatu ziren: Fernando VII.ak berriz kendu zion
Nafarroari itsasoko irteera hori. Orduan, Napoleonen soldaduak atera berriak
ziren penintsulatik. Horixe zen Nafarroako irteera naturala: Bidasoa ibaiarena.
Hemeretzigarren mendea baino lehenago ere, Hondarribiko biztanleek egin
zituzten ahalegin batzuk Gipuzkoa utzi eta Nafarroan sartzeko. Adibidez,
hamaseigarren mendean herri hau hiru urtez izan zen Nafarroako parte.
–Esan daiteke Nafarroako Erresuma gizalegezkoagoa,
gizatiarragoa izan zela inguruko beste erresumak baino?
Halako gaia ez dut liburuan trata-tzen, baina esango dizut
zerbait. Historialariek esaten dute Nafarroako Erresuma ezberdina zela,
Europako besteen aldean. Ez beti hala ere. Franziatik etorritako erregeak ere
izan ziren Nafarroan, eta horregatik foruak idatzi egin zituzten. Ordurarte
ezagunak ziren foruak, baina gero idatziak izan ziren, hamahirugarren mendean
Champagneko etxeko Teobaldo errege izendatua izan zenean. Geroxeago kapetoen
dinastia etorri zen, eta orduan tentsio handiak izan ziren agintari eta
herritarren artean, foruen urratzeak zirela eta. Oro har, Erdi Aroan Nafarroak
sistema politiko desberdina izan zuen. Europa oso feudala zen garaian, hemen
tenentzia sistema zegoen, eta gazteluetako tenienteak funtzionarioak ziren.
Ondo egiten bazuten, jarraitzen zuten beren postuan, eta gaizki egin ezkero,
hura kendu eta beste beste bat ipintzen zuten. Sistema feudalean, berriz, aitak
pasatzen zion agintea –gaztelua, lurrak– semeari, eta honek bere semeari...
–Sinboloez ere mintzatzen zara liburuan. Arrano Beltza
sekula ez omen zen ageri izan erresumako ezkutuan.
Hala da. Antso VII.aren zigiluko irudia zen. Errege haren irudi pertsonala izan zen, besterik
ez.
–Eta ezkutuko
kateak?
1212an Navas de
Tolosako bataila gertatu zen. Antso VII.ak 200 zaldun baino ez zituen bidali,
eta eskumikuaren mehatxuaren pean. Ez da egia batailaren ostean hango kateak
Nafarroako ezkutuan ipini zituenik. Gainera, hamabosgarren mendera arte inork
ez du Nafarroa kate haiekin lotzen. Nafarroako ezkutua Navas de Tolosako
borrokaldia baino lehenagokoa da.